درمان نازایی

مشاوره ژنتیک چیست و چگونه انجام میشود؟

در بعضی از خانواده ها به دلایل مختلفی احتمال ابتلا به بیماری های ژنتیکی بیشتر می باشد مانند سابقه ابتلا به یک بیماری خاص در خانواده ( سرطان - تالاسمی – هموفیلی – عقب ماندگی ذهنی .....‌‌) به افرادی که این مشکلات را دارند توصیه می شود که در ابتدا به مشاوره ژنتیک مراجعه کنند تا سابقه خانوادگی ‌( شجره نامه ) آنها بررسی و براساس نتیجه مشاوره برای برخی از افراد آزمایش ژنتیک انجام بشود. انجام مشاوره و آزمایشات ژنتیک تاثیر زیادی در تشخیص بیماری های ژنتیکی جلوگیری از ابتلا به بیماری های ارثی و همچنین پیشگیری از تولد فرزندان مبتلا دارد. مشاور ژنتیک اطلاعات تمام اعضای خانواده را بررسی میکند تا بتوانند الگو صحیح وراثت بیماری در خانواده را تشخیص دهد.

• چه کسانی نیاز به مشاوره ژنتیک دارند؟

• ازدواج های فامیلی
• وجود سابقه ناهنجاری ژنتیکی
• وجود پیشینه اختلالات کروموزومی در زوج ها و یا خانواده شان
• وجود سابقه ناهنجاری ژنتیکی در فرزندان زنده ویا فوت شده
• در صورت غیر طبیعی بودن نتایج غربالگری های حین بارداری
• در صورت وجود اختلالات شدید قاعدگی به صورت اولیه یا ثانویه
• وقوع سقط مکرر یا تولد فرزندان مرده
• سابقه مرگ های داخل رحمی جنین
• ناباورری های ثانویه یا اولیه

• ازدواج خویشاوندی و خطر تولد فرزند مبتلا به بیماری ژنتیکی

منظور از ازدواج خویشاوندی، ازدواج بین دو نفر با حداقل یک جد مشترک می باشد. تشابه ژنتیک بین دو فرد دارای جد مشترک بیش از تشابه ژنتیک بین دو فرد غیر خویشاوند می باشد.
انواع  خویشاوندی:
خویشاوندی درجه یک: شامل والدین و فرزندان، خواهران و برادران
خویشاوندی درجه دو: شامل عمو، عمه، خاله و دایی با برادرزاده و یا خواهر زاده
خویشاوندی درجه سه: شامل فرزندان عمه، خاله، دایی و عمو
شایعترین نوع ازدواج خویشاوندی در کشور ما، ازدواج بین خویشاوندان درجه سه (پسر عمو دختر عمو، دختر خاله پسر خاله، دختر عمه پسردایی و پسر عمه دختر دایی) می باشد.
هر چند به طور کلی ازدواج بی‌خطر وجود ندارد و خطر بروز بیماری های ارثی و مادرزادی در ازدواج زوجین سالم غیر خویشاوند نیز حدود ۲ تا ۳درصد است، ولی در ازدواج با خویشاوندان به دلیل تشابه ژنی بیشتر، خطر تولد فرزند مبتلا به ناهنجاری ها و بیماریهای ارثی و مادرزادی از جمله معلولیت و عقب ماندگی ذهنی افزایش می یابد و ازین نظر ازدواج خویشاوندی ازدواجی پر خطر است.

آیا مشاوره ژنتیک قبل از اقدام به ازدواج خویشاوندی لازم است؟

در مشاوره ژنتیک قبل از ازدواج، پس از اخذ اطلاعات لازم از خانواده در خصوص فرزندان بیمار و یا فوت شده مشکوک به بیماری های ارثی و مادرزادی، رسم شجره و تخمین ریسک، اطلاعات و حمایت های لازم در اختیار خانواده های در معرض خطر اختلالات ژنتیک یا خانواده‌هایی که هم اکنون دارای اعضای مبتلا به نقایص ارثی، مادرزادی یا اختلالات ژنتیک می‌باشند قرار می گیرد.
مشاوره ژنتیک قبل از ازدواج باعث آگاهی از خطرات پیش رو و نیز بررسی موارد قبلی بروز بیماریهای ارثی و مادرزادی می شود و می تواند به زوجین برای تصمیم گیری درست و امکان پیشگیری از بروز مجدد بیماری در خانواده کمک نماید. مشاوره ژنتیکی گامی مهم برای پیشگیری بیماریها می باشد

آیا هر زوجی قبل از ازدواج و یا بارداری باید آزمایش ژنتیک انجام دهند؟

انجام مشاوره ژنتیک قبل از ازدواج و یا بارداری و بررسی سوابق خانوادگی بیماری های ارثی و تعیین ریسک بروز مجدد آن بیماری ها، به تصمیم گیری آگاهانه شما در خصوص بارداری کمک می کند.

• انواع تست های ژنتیک

1- آزمایش ژنتیک مولکولی:

بر اساس این روش جهش‌ های ژنتیکی که منجر به اختلالات ژنتیکی می‌شود، شناسایی می‌گردد. برای بررسی با این روش، نیاز به یک طول کوتاه از ‌DNA خواهد بود. همچنین از ژن‌ها به شکل منفرد جهت بررسی استفاده می‌شود. بعضی از تست های ژنتیک مولکولی عبارت است از : بررسی ژنتیکی پنل ناباروری و سقط مکرر ‌‌، QF-PCR ، MLPA ، بررسی پنل فاکتورهای انعقادی و ....

2- آزمایش ژنتیکی کروموزومی:

در این روش برعکس تست ژنتیک مولکولی که به طول کوتاهی از DNA نیاز بود، به ساختار کروموزوم های فرد جهت بررسی‌های مختلف نیاز است. با استفاده از روش تست ژنتیکی کروموزومی، تغییرات بزرگ ساختاری یا عددی شناسایی خواهد شد. این تغییرات ژنتیکی که باعث ایجاد انواع بیماری‌ها خواهد شد، ممکن است شامل یک نسخه اضافی کروموزومی باشد.

1- کاریوتایپ خون 

 2- کاریوتایپ مایع آمنیون و CVS

3-کاریوتایپ بر روی محصول سقط

۴- کاریوتایپ مغز استخوان

3- آزمایش ژنتیک بیوشیمیایی:

در صورتی‌که نیاز به بررسی پروتئین‌ها باشد، از این روش استفاده می‌شود. اختلال در سطح فعالیت هر کدام از این پروتئین‌ها، نشان دهنده یک اختلال ژنتیکی خواهد بود.مانند بررسی سطح آنزیم فنیل کتونوری

تست آمینوسنتز چیست؟

آمنیوسنتز یک روش تشخیص پیش از تولد می باشد که طی آن مقدار کمی از مایع آمنیوتیک کشیده می شود و غالباً جهت بررسی اختلالات کروموزومی به آزمایشگاه ژنتیک ارسال می گردد.
با بررسی سلول های جنینی موجود در مایع آمنیوتیک که از همان ترکیب ژنتیکی جنین برخوردارند به روش های مختلف از جمله کاریوتایپ معمولی، کاریوتایپ با رزولیشن بالا،  Array CGH و... ، تشخیص اختلالات ژنتیکی میسر می باشد. آمنیوسنتز یک روش تشخیص پیش از تولد می باشد که طی آن مقدار کمی از مایع آمنیوتیک کشیده می شود و غالباً جهت بررسی اختلالات کروموزومی به آزمایشگاه ژنتیک ارسال می گردد.

تست کاریوتیپ چیست؟

کاریوتایپ مجموعه کاملی از کروموزوم های یک فرد است. این اصطلاح همچنین به تصویری اشاره دارد که در آزمایشگاه از کروموزوم های فرد تهیه می شود. کاریوتایپ ممکن است برای بررسی ناهنجاری ها در تعداد یا ساختار کروموزوم استفاده شود.  کاریوتایپ معمولی انسان شامل 22 جفت کروموزوم اتوزومی و یک جفت کروموزوم جنسی است. رایج ترین کاریوتایپ برای یک زن شامل دو کروموزوم X است و به صورت XX نشان داده می شود. مردان معمولا دارای هر دو کروموزوم X و Y هستند که به صورت XY نشان داده می شود. تصویر زیر کاریوتیپ یک زن نرمال را نشان می دهد .

تست QF-PCR چیست‌؟

تشخيص پيش از تولد ناهنجارى هاى كروموزومى با استفاده از كشت سلولهاى جنينى حاصل از آمنيوسنتز يا بيوپسى از جفت امكان پذير است. اگرچه بوسیله ی انجام تست کاریوتایپ، امکان تشخیص تغییرات عددی و ساختمانی کرومزوم ها فراهم است، لیکن انجام این تست مستلزم صرف وقت طولانی و انجام تکنیک های متعدد است.

QF-PCR یک تکنیک باحساسيت و ویژگی بالاست که ناهنجاریهاى كروموزومى عمده را تشخيص می دهد. بخش عمده این آزمایش بطور اتوماتيك انجام شده و همين امر باعث توان عملياتى بالا با صرف هزينه اى بسيار كم می شود. این تکنیک همچنين تشخيص پيش از تولد سريع را براى كليه بارداری ها امكان پذير می سازد. به همين علت اضطراب حاصل از انتظار طولانی مدت والدين براى تكميل نتايج آزمايش كاريوتايپ را كاهش داده است.

در این روش تکرارهای کوتاه (STRs) با مارکرهای موجود بر روی DNA کروموزوم های 13، 18، 21، Xو Y تکثیر شده و با نشانگرهای فلورسنتی نشانه گذاری و نهایتاً مقدار آنها با الکتروفورز اندازه گیری می شود. به علت استفاده از مارکرهای STR که بسیار پلی مروف یا چند شکل هستند، انجام آزمایش بر روی نمونه های جنینی آلوده به سلولهای مادری امکان پذیر شده و امکان ارزیابی کیفیت تخم لقاح شده (زیگوسیتی) در بارداری های چند قلو وجود دارد. کارایی این تکنیک تحت تأثیر سن جنین نیست و در هر زمان از بارداری قابل انجام است.

تستNIPTچیست‌؟

 NIPT یک آزمایش خون پیش از زایمان است که برای تشخیص اختلالات آنئوپلوئیدی جنین از جمله سندرم داون (تریزومی ۲۱)، سندرم ادوارد (تریزومی ۱۸) و سندرم پاتو (تریزومی ۱۳) که باعث اختلالات ناتوانی یا نقایص مهم پس از زایمان می شود، انجام می گیرد.
 NIPT یک آزمون غربالگری است و نه یک آزمایش تشخیصی که به این معنی است که قطعاً تشخیص داده نمی شود که آیا نوزاد شما اختلال کروموزومی دارد یا خیر. یک نتیجه طبیعی NIPT سلامت یک کودک را تضمین نمی کند و نتیجه غیرطبیعی نیز همیشه به این معنی نیست که کودک شرایط خاص بیماری دارد. در مورد یک نتیجه غیر طبیعی، پزشک پیشنهاد آزمایشهای بیشتر می دهد.
نمونه برداری از پرزهای جفتی (CVS) و آمنیوسنتز، تنها دو آزمایش تشخیصی موجود برای تشخیص سندرم داون و سایر اختلالات کروموزومی هستند.

تست پنل ترومبوفیلی چیست‌؟

ترومبوفیلی یا همان افزایش انعقاد پذیری عبارت است از اختلالاتی که منجر به افزایش ریسک ایجاد ترومبوزهای وریدی می شود. اختلالاتی که منجر به ترومبوفیلی می شوند در دو دسته ارثی و اکتسابی قرار می گیرند.

 ترومبوفیلی های ارثی شامل جهش در پرترومبین ، ژن MTHFR فاکتور V لیدن ، کمبود آنتی ترومبین III ، دیس فیبرینوژنمی، افزایش سطح فاکتور VIII ، XI و IX(TAFI) هیپرهموسیستینی ، موتاسیون ژن ترومبین G۲۰۲۱۰A ، کمبود کوفاکتور ۲ ،  می باشد.

عوامل اکتسابی : از موارد اکتسابی آن می توان به سن بالا حاملگی، بعد از زایمان، بی حرکتی، جراحی و ... اشاره کرد. حدود ۳۰% از موارد و مشکلات بالینی حاملگی با زمینه ژنتیکی ترمبوفیلی همراه است هر چند که حاملگی نافرجام غالبا ناشی از مشکلات ترومبوفیلی مادر می باشد ولی ترومبوفیلی جنینی ناشی از به ارث رسیدن عوامل ترومبوفیلیک از پدر و مادر را نیز باید مد نظر داشت.

آزمایش ژنتیکی یا ژنومی در مقیاس بزرگ

دو نوع مختلف آزمایش ژنتیکی در مقیاس بزرگ وجود دارد:

• توالی یابی کل اگزوم (WES). به تمام ژن های موجود در DNA ( کل اگزوم) یا فقط ژن هایی که به شرایط پزشکی مربوط می شوند (اگزوم بالینی) نگاه می کند.
• توالی یابی ژنوم (WGS). بزرگترین آزمایش ژنتیکی است و تمام DNA افراد را بررسی می کند، نه فقط ژن ها و قسمت کد کننده پروتئین.

تعیین توالی اگزوم و ژنوم توسط پزشکان برای افرادی با سابقه پزشکی پیچیده تجویز می شود. آزمایش ژنومی در مقیاس بزرگ نیز در تحقیقات برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد علل ژنتیکی شرایط استفاده می شود. آزمایش‌های ژنتیک در مقیاس بزرگ می‌توانند یافته‌های غیرمرتبط با دلیل سفارش آزمایش در وهله اول داشته باشند (یافته‌های ثانویه). نمونه‌هایی از یافته‌های ثانویه ژن‌های مرتبط با استعداد ابتلا به سرطان یا بیماری‌های نادر قلبی هستند، زمانی که شما به دنبال تشخیص ژنتیکی برای توضیح ناتوانی‌های رشدی کودک بودید.

• نتیجه مثبت. آزمایش یک تغییر (جهش) ژنتیکی را نشان داد که عامل بیماری است.
• نتیجه منفی. آزمایش تغییر ژنتیکی (جهش) شناخته شده برای ایجاد بیماری را پیدا نکرد. گاهی اوقات زمانی که آزمایش اشتباهی تجویز شده باشد یا دلیل ژنتیکی برای علائم آن فرد وجود نداشته باشد، نتیجه منفی رخ می دهد. “منفی واقعی” زمانی است که یک تغییر ژنتیکی شناخته شده در خانواده وجود دارد و فرد مورد آزمایش آن را به ارث نمی برد. اگر نتیجه آزمایش شما منفی است و هیچ تغییر ژنتیکی شناخته شده ای در خانواده شما وجود ندارد، ممکن است نتیجه آزمایش منفی پاسخ قطعی به شما بدهد. این به این دلیل است که ممکن است برای تغییر ژنتیکی که در خانواده شما وجود دارد آزمایش نشده باشید.
• نتیجه نامشخص. تغییر ژنتیکی با اهمیت ناشناخته یا نامشخص به این معنی است که اطلاعات کافی در مورد آن تغییر ژنتیکی برای تعیین خوش خیم (طبیعی) یا بیماری زا بودن آن (علت بیماری) وجود ندارد

جهت مشاهده تمام فیلم های مرکز ژنتیک و درمان ناباروری کلیک نمایید